Halokké di Lamban Tuha
![]() |
Lamban Langgar sumber gambar : romadecade.org |
Di rang laya nyak ralang nihan nungga ulun bubahasa lampung. Ngapi ngeba.
Kusepok dipa jawaban pertanyaan sinji. Sementara kusetikko pai delom hati.
Sambil nerusko kelapahan, terus munéh nyepok jawaban. Terus munéh niong-tiong kantu-kantu di rang baréh maséh
wat ulun sék ngicik basa lampung.
Di komplek perumahan, kanjak mulai tipedak mata, cukut ngejimpang pagi
hayu, sék kutengis ulun bubahasa Betawi. Tian ngicik ”lu gua”. Sampai nyak di
kantor, rik kantik, indai kanca, ngicik sambil ngupi di kantin bahasani tian
”lu gua”. Delom ruang kerja, sambil ngebaca koran sesekali ngomentari berita
juga makai Bahasa Betawi.
Tengah rani, di kehirukan pasar-pasar, terminal, di atas angkot atau bus trans
sék kutengis ”lu gua” lagi. Dibi-dibi, sanak-sanak bumain di halunan perumahan,
cawa tian ”lu gua” munéh. Ibu-ibu sék lagi ngerumpi di banguk gang kak pagun
ngicik riya. Bapak-bapak sék lagi saling cerita burung Murai Batu rik Ayam
Ketawa patikanni tian, sambil lalang ngekak-ngekak juga bubahasa Betawi. Ngapi
ngeba. Kusepok dipa jawaban bagi pertanyaan sinji. Kusetikko juga lom hati.
Radu nambah munéh isi dada uléh sebab sunyin tanya kusetikko lom hati.
Jajau hati. Wat rasa bersalah kidang aga repa cara ngelidauko ia. Ngapi
ngeba bahasa lampung kangian di pekonni diwik. ”Merasa asing di negeri
sendiri,” reno ke ani tian pengamat.
Sekolah Dasar sék wat di perumahan rang ku tinggal, kabarni guru sék
ngajarko bahasa lampung yakdodé guru IPS sék kebetulan ulun lampung. Apiké uléh
ia ulun lampung lantas pagun ia sék ngajar bahasa lampung? ”Sesederhana itukah,” cawani pengamat jeno.
Apiké cukup sekadar paham huruf-huruf ”ka-ga-nga”, nyani ia pantas
ngerangkap kerja sebagai guru IPS diperbantuko munéh ngajar bahasa lampung?
”Padahal di FKIP Unila wat program D-3 bidang studi Bahasa Lampung, kidang
ngapi ngeba kok radu saka mawék wat penerimaan mahasiswa baru,” cawani pengamat
jeno.
”Apiké seno penyebab bahasa lampung mék pagun tipakai. Api lain uléh sebab
ulun tuha di lamban-lamban mék aga nawai anak-anakni tian bubahasa lampung?,”
nyak balik butanya jama pengamat seno.
”Repa tian aga nawai anak-anakni ngicik bakai bahasa lampung. Lagi tian
gawoh mék aga makaini padahal ya ragah ya bebaini paparda ulun lampung,” jawab
pengamat seno.
Paparda ulun lampung gawoh mék ngedok kepedulian, repa aga ngeharap tian sék
lain ulun lampung aga bubahasa lampung. Kidang wat pertanyaan lain tisetik munéh
lom hati. ”Apiké uléh sebab ruwa dialék sék nundako bahasa lampung susah ngegunakoni.
Injukni riya sado. Ulun lampung sék budialék O ke butungga ulun lampung budialék
A aga repa lagi cara ngicik selain jak bubahasa Betawi, selain ”lu gua”. Ke
saini cawa nyow, saini paham api. ”Mék munéh dapok nyalahko uléhni
ruwa dialék seno. Tian sék paparda dialék A radu mék gering bubahasa lampung di
lambanni, riya munéh tian sék budialék O,” cawani pengamat jeno.
”Ké reno, dang jadi sesolan, dang dihiwang, dang munéh marah minsuh-minsuh,
ké tiramalko bahasa lampung terancam lebon jak lambung bumi ji,” jawabku.
Wat pendapat jak Multamia RMT Lauder (Departemen Linguistik, Fakultas Ilmu
Pengetahuan Budaya Universitas Indonesia, mengungkapko di lom seminar Empowering Local Language Through ICT sék
dilaksanako Departemen Komunikasi dan Informatika, Senin, 11 Agustus 2008 di
Jakarta, Kenyin kesiwan, sempatko pai singgah sarbok dija, di link sinji:
https://nasional.kompas.com/read/2008/08/11/21544654/169.Bahasa.Daerah.Terancam.Punah
Di antara 729 bahasa daerah, 169 di hantarani terancam lebon, uléh ngeba
penuturni kurang jak 500 jalma, beliau ngelanjutko bahwa bahasa sék dapok
dikategoriko sebagai bahasa sék berpenutur cutik kidang maséh wat potensi
hurik, sebenorni yakdo bahasa-bahasa sék penuturni sekurang-kurangni 1000
jalma. Pagun tisyukuri bahasa lampung maséh jawoh jak angka kritis penutur
seramik 1000 jalma, kidang ké generasi sanak ngura tanno rik sék ampai aga lahér
(hejong) mawék titawai, rik mawék ngedok lagi kebanggaan ngegunako bahasa
lampung (bahasa emakni), maka lambat
kidang pasti bahasa no aga benor-benor lebon jak lambung bumi.
Kacah mirakni jama ulun sék ratongan udi. Tian sék ratong jak Jawa, di
umbulan apiké di kebun kupi atau cokelat rik lada, di pasar-pasar ke
butransaksi jual-beli tian mék liom-liom perwala (ngicik) atau tawar-menawar
rega bakai basa Jawa. Riya muneh tian jalma Minang, Batak, Sunda, Bugis,
Palembang. Di angkot atau dipa ya juga rang tian butungga, apiké rang seramik
atau mangi, tian cawa saling tagu rik ngicik bakai bahasa daerahni tian diwik.
Ngapi ngeba bang riya? Mék lain mék barehni, tian jalma ratonganno ngedok mental penjajah delom urusan bubahasa.
Tian mék peduli tinggal dipa, pak tisetik di rang ramik (jadi suku minoritas)
tian pagun ngicik bahasani tian. Di kebun, di sekulaan, di lingkungan rang
tinggal (lom pekon pak tisetik juga), di rang ibadah, bahko pak mit luar tian mék
sekali pun ngerasa liyom api lagi surok ngegunako bahasani tian. Uncukni jalma
lampung justru sék ’tisetik’ uléh liyom ngegunako bahasani diwik. Ulun lampung
laju nutuk ngiyau ’mas’ atau ’mbak’ lawan sapa ya juga sék ampai ditunggaini
(dikenalni) di rang laya, di pasar-pasar, atau di toko/mal waktu aga belanja
atau ngeluléh rega. Sék lebéh nyakikko hati, ulun lampung dikiyau ’mbak’ atau
’mas’ juga uléhni tian ratongan. Mestini kan tikiyau ’wo’, ’ngah’, ’minan’
untuk muli lampung, rik ’kiay’, ’udo’, atau ’abang’ atau paling mawék ’kakak’
untuk meranai lampung. Secara mawék sengaja bahasa lampung jadi dipengaruhi
oleh bahasani tian sék ratongan (pendatang). Jadido sék risok ram tengis ké mawék
bahasa Jawa ya bahasa Palembang.
Ulun lampung lebon kebanggaan bubahasa lampung, ké wat tian ratongan aga
nyuba-nyuba ngicik (makai) bahasa lampung, uléhni emani tian biasa medok
ke bubahasani tian, laju tipulaju atau tiayuhko. Sinji benor-benor kejadian, uléh
jalma ratongan ji kung fasih nihan cawa lampung, ulun lampung sék nengis
nganggap jalma seno mempermainko bahasa lampung terus ia butong (marah-marah),
cawa; ”radulah ké mawék pandai cawa lampung bacak ikin niku cawa-cawa lampung.”
Hlahh… lain ké titawai, tiralisko. Malah tipulaju, tiayuhko, bahko tibutongi. Ké
reno cara repa tian ratongan udi aga ngerasa nutuk (turuk) bangga ’numpang’ hurik dija. Repa tian aga ngerasa
wajib ngejaga rik ngelestariko kebudayaan (bahasa) lampung.
Usaha reservasi budaya. Halok inji masalahni.
Semestini melalui pendidikan. Kidang rupani maséh kurang pengaruhni. Guru-guru
bahasa lampung sewaktu ngajarko mata pelajaran inji angkah sekadar
ngenalko/ngajarko aksara (huruf ”ka-ga-nga”), mestini percakapan (kicik) delom
bahasa lampung harus lebéh lamon sehingga kompetensi siswa dapok terukur.
Selain jak seno, sék lebéh penting semakkung sampai pada pengukuran kompetensi
siswa delom memperlajari bahasa lampung, terlebih mena pai ngukur kompetensi
guru sék ngajar. Lha, repa siswa aga
nyapai kompetensi, ké guru sék ngajar bahasa lampung dirangkap olehni guru sék
biasa ngajar bidang studi lain.
Sinji akibat ketidakmatangan perguruan tinggi delom mendidik mahasiswa
calon guru bahasa lampung, rik Pemkot/Pemkab ngerekrut tian kak radu lulus
tijadiko guru sék benor-benor kompetén ulehni ngajar sesuai jama ilmu sék
dikuasai tian. Rik munéh pemangku kekuasaan (pemerintahan) di Provinsi Lampung
risok mék terok ngegunako bahasa lampung delom acara-acara seremonial. Angkah
sebatas ngebuka pidato sambutan, cawa minak muari, tuha raja, sunyinni….. Tabik
puuun... selajuni jak seno ya terus pidatoni bahasa Indonesia sampai salam
penutup.
Ké ngerasa rabai, ké ngerasa temadan bahasa lampung lebon jak lambung bumi,
harus wat usaha/upaya sék lebéh efektif. (1) ngubah mental sék sesaka sinji
tipegung, ngerasa liyom bubahasa diwik. Mestini wat kebanggaan ngedok bahasa
sebagai sebuah kebudayaan sék patut tilestariko. Dengan cara risok ngegunako
ia, giat ngenalko ia jama ulun baréh sék ratong rik hurik dija. (2) harus nyani
kurikulum pengajaran bahasa lampung sék lebéh helau, efektif rik efisién delom penerapanni.
(3) unyin peraturan apiké bubentuk Perda, Pergub, Perbup, Perwali, atau sekadar
delom bentuk Keputusan/Instruksi Gubernur/Bupati/Wali Kota, untuk lebéh menonjolko
identitas kelampungan dang sebatas masang siger di hadap pertokoan atau perkantoran.
Atau cukup radu lepas tanggung jawab ké adu makai kemija batik Kain Sembagi,
atau Jas Tutup rik Kain Tapis delom acara penayuhan (bugawi adat), kidah muloh
luwot kak ngicik bahasani ”lu gua”. Harus lebéh titekonko delom penggunaan
bahasa lampung, harus wat rani tertentu apiké di kantor-kantor atau
sekula-sekula tiwajibko ngegunako bahasa lampung delom percakapan atau
pelayanan jama masyarakat. Semacan ”English Day” sék tiberlakuko di sekula
tertentu.
FKIP Unila pernah ngebuka program D3 bidang studi bahasa lampung, atas
permintaan pemerintah daerah lampung, sék uncukni angkah nyani guru-guru
lulusanni ngerasa jadi korban kebijakan ”plus” korban perasaan. Terbentur
peraturan. Terutama menyangkut program sertifikasi guru, sék notabene harus
bergelar sarjana. Guru-guru lulusan D3 Program Studi (PS) Bahasa Lampung, aga
mit dipa tian nempuh pendidikan guai nyepok gelar kesarjanaan.
Alhasil, nayah guru berijazah D3 PS Bahasa Lampung banting setir alias
pindah jalur ke PS Bahasa Indonesia demi selembar ijazah yang memberinya status
sarjana guna lolos untuk ikut program sertifikasi. Dengan demikian, korban
perasaannya terobati bila telah mengantongi sertifikat dan menikmati UTS (uang
tunjangan sertifikasi).
Walaupun akhirnya belakangan kebijakan harus bergelar sarjana ini bisa
”dimaafkan.” Dibolehkan guru berijazah D3 ikut sertifikasi asal sudah memiliki
masa kerja yang lama ”bangét”. Namun, nantinya setelah lulus sertifikasi tetap
harus kuliah menempuh program PAKSA SARJANA. Ya, dengan perasaan terpaksa harus
kuliah agar bergelar sarjana juga akhirnya. Kuliah PAKSA SARJANA ini yang
sekarang sedang ditempuh oleh kebanyakan guru di FKIP Unila.
Api kabar program D3 PS bahasa lampung di Unila seno? Adu saka vakum. Uléh
mék ngedok lagi permintaan jak pemerintah daerah lampung untuk ngelulusko calon
guru bidang studi bahasa lampung, Unila kung ngebuka luwot penerimaan calon
mahasiswa baru. Wat kabar memang Unila aga ngebuka program S1 kidang kabar inji
masih sebatas kabar-kabur alias kung kesiwan, mék jelas alias ’mj’. Sék jelas tergantung permintaan pemerintah daerah lampung.
Kepak buka juga kung tantu lamon peminatni, calon mahasiswa perlu mikér
ruwa kali. Jakké tian kuliah PS bahasa lampung kidang kung kesiwan jaminanni
aga diangkat pemerintah daerah lampung jadi guru negeri, bacak tian miléh
kuliah di PS sék bakal ngemudahko tian geluk mansa gawi, misalni PS sék
ngedidik tian ngedok ”skill” (keahlian)
sehingga jadi tenaga terampil sék dibutuhko industri-industri, atau PS sék
mengarahko tian jadi wirausaha.
Kepak lamon sarjana bahasa lampung sék dilulusko Unila, ké pihak pemerintah
daerah lampung mék aga ngangkat rik nempatko tian jadi guru bahasa lampung di
sekula-sekula SD rik SMP sék telesah di tanoh lampung jak kota tugok
pekon-pekon asuk udi ya percumah gawoh. Uncukni angkah nyani persoal baru,
lulusan PS bahasa lampung jak Unila no jadi pengangguran terdidik, sementara
sekula-sekula sék mék ngedok guru bahasa lampung, tisepokko guru jak bidang
studi lain, misal guru IPS sék kebetulan ulun lampung, injuk sék adu ticeritako
di atas. Ké reno jalan cerita, dapok tipantasko ke lambat kidang pasti, bahasa
lampung bakal lebon jak lambung bumi inji.
Fenomena pindah jalur, mawék angkah diguaiko tian sék buijazah PS Bahasa
Lampung gawoh. Jak PS baréhni juga, injuk Keterampilan Jasa, penyebabni
macam-macam. Selain jak masalah sertifikasi, masalah radu mék terok ngajar
bidang studi seno, mawék dapok ngerasa bangik lagi. Inji menyangkut ”passion”. Padahal kerja api ya juga ké mawék ticintai, mawék
ngerasa demon, mawék bakal telanjak ngeraduko ia. Reno munéh, muloh luwot mit
persoalan bahasa lampung, ké ulun lampung mék demon makaini, mék peduli
ngelestarikoni, lambat kidang pasti lamput jak dunia inji.
Payu kidah TVRI Lampung terok ngelola program acara Bebalos Pantun
kidang ké kemasanni semakin mawék menarik, saka-saka sék aga berpartisipasi
ngisi acara semakin cutik, sék nonton acarani lebéh lagi. Riya munéh RRI Bandar
Lampung, pak pagun nyiarko acara Manjau Dibingi atau pagelaran budaya baréhni,
saka-saka sék nengis acara seno makin bukurang.
Lagi-lagi sék jadi sebab yakdo rasa kebanggaan. Mawék bangga jama
kebudayaan diwik, malah makin bangga jama kebudayaan asing. Tivi kabel (tivi
berbayar istilahni) ganta kak bumacom operatorni, acara sék ditayangko tian
bumacom rupa munéh, telepon selulér kanjak merek kacangan sampai sék lebéh
canggih bumacam android, hiruk pikuk nyani rituk.
Mawék aga turuk ram ketinggalan, turuk nyani sara ngikuti perkembanganni.
Alhasil, sék kelamonan nayah ulun ’turuk iruk mék majuh.’ Ya, sekadar
ikut-ikutan tapi tak memberi kemajuan. Terseret jauh dalam arus hiruk pikuk
kebudayaan asing, lupa pada kebudayaan negeri sendiri yang dulu dengan susah
payah para leluhur melahirkannya.
Jaoh radu kelapahanku di rani sinji
Sai kutengis ulun ngicik basa Betawi
Bahasamu diwik injuk injang tisampi
Saka-saka burak uléh mék tipakai lagi
Bahasa ram kangian di pekonni diwik
Tisetik di bah bahasani ulun sai ramik
Injuk kawai celana keliwat saka tipik
Burak mék keharian, uléh saka tisetik
Ké keti mék ngejaga repa ia aga lestari
Mék tipakai uléh cawa bahasa Betawi
Ké keti mék peduli repa ia aga buaji
Muliyom makaini uléh mék gering lagi
Ya, halokké di pekon angi udi dapok nyak nungga ulun lampung ngicik pakai
basani diwik. Halokke di repong kupi, halokké di lamban tuha...
*) lepun pai antak ija, sampai tungga di lelakun sebaréhni.
Terpublikasi secara bersambung di SKH LAMPUNG EKSPRES plus | Sabtu, 22 September 2012 | Jumat, 28 September 2012 | dan Sabtu, 8 Oktober 2012 |
Komentar
Posting Komentar